Veiligheid is meer dan alleen het opstellen van regels en het afdwingen daarvan door politie, particuliere beveiligers, BOA’s of toezichthouders. Of het nu een winkel, kantoor, evenement, museum of het openbaar vervoer betreft: iedere medewerker heeft de verantwoordelijkheid de ogen en oren open te houden en verdachte situaties te melden. En ook burgers worden steeds meer actief gestimuleerd om bij te dragen aan een veiligere samenleving, van inwoners van bepaalde wijken en buurten tot bezoekers van een concert of bioscoop, klanten van winkels en reizigers in de trein.
Steeds meer buurten hebben een buurtpreventieapp of -team, mede doordat gemeenten dit stimuleren. In Nederland zijn ongeveer zevenhonderd patrouillerende teams en 3500 buurtapps actief. Het overgrote deel daarvan is in de afgelopen vijf jaar opgericht. Dat deze burgerparticipatie ook een schaduwzijde heeft, blijkt uit recent onderzoek naar buurtpreventieteams in ruim tweehonderd gemeenten door onderzoeker Vasco Lub in opdracht van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid. Twee op de drie gemeenten stimuleren buurtpreventie. Politie en bestuurders vinden het een goed idee dat burgers actief worden betrokken bij het voorkomen en opsporen van criminaliteit.
Diezelfde gemeenten houden echter nauwelijks in de gaten wat de buurtpreventieteams precies doen. Als er al trainingen worden gegeven, behandelen die vaak alleen de praktische kant van preventieapps en teams, maar niet de vraag wanneer iets of iemand verdacht is. Volgens de onderzoeker leggen gemeenten vaak niet uit wat het doel is van de burgers en leidt dat ertoe deze zelf doelen gaan formuleren. Als gevolg daarvan zijn er inmiddels voorbeelden bekend van ‘burgermilities’, die de vergelijking met knokploegen kunnen doorstaan. Ook hadden burgers een verdachte persoon met tiewraps vastgebonden en zetten buurtbewoners een rotonde af na meldingen over een inbreker. Tevens ligt etnisch profileren op de loer, zo werden in een buurt bijvoorbeeld alle Roemeense of Poolse kentekens genoteerd.
Het spreekt voor zich dat burgerparticipatie een bijdrage kan leveren aan een veilige maatschappij. Maar de bevoegdheden van veiligheidsprofessionals zoals politie, particuliere beveiligers en BOA’s zijn niet voor niets wettelijk vastgelegd. Dan is het op zijn minst opmerkelijk te noemen als burgerinitiatieven ongehinderd hun gang kunnen gaan. Een veilige wereld is een zaak voor iedereen, maar een taak voor professionals.
